Nooit zal ik de blik in Howard Jacobsons ogen vergeten tijdens de uitreiking van de Man Booker Prize, in het jaar nadat hij had gewonnen voor De Finklerkwestie. De juryvoorzitter onderstreepte het belang van vlotheid en toegankelijkheid in haar speech. Jacobson keek geërgerd. Zijn werk beantwoordt nu eenmaal niet meteen aan die criteria. Zeker, zijn romans bevatten hilarische momenten, maar het zijn ook taaie brokken. De personages zijn weerbarstig en de taal is barok. Het is geen toeval dat de Engelse schrijver in Leef een beetje! een vrouw opvoert die de kunst van de hyperbool in ere willen herstellen. Beryl is een negentigjarige met een voorliefde voor sterke vrouwen als Cleopatra en Medea. Ze is de koningin van de oneliners: 'Je kunt niet branden van verlangen naar iemand die tot je navel reikt.' Of: 'Wie zijn verleden te goed kent om zichzelf te verrassen, sluit zich af van de toekomst.'

Beryl heeft een van haar zonen Pen genoemd, naar Pentheus, een mythologisch personage dat levend werd verslonden door zijn moeder. Zo ver dreef Beryl het niet, maar toch kon ze geen moederliefde geven aan haar drie zonen. De huwelijken die ze verbrak en de minnaars die ze verbande, zijn te talrijk om op te sommen. Wel doet de negentigjarige een poging: woorden beginnen haar te ontvallen, maar ze schrijft haar memoires.

Jacobson wisselt de Beryl-hoofdstukken af met die over Shimi Carmelli, een van de meest begerenswaardige vrijgezellen in Noord-Londen. Hij loopt zonder rollator en kan zijn gulp zelf dichtritsen. Shimi mag er dan onberispelijk uitzien, hij is een schim, heeft nooit durven te leven. Als zoon van een joodse moeder die overal gevaren zag, geraakte hij in een nerveuze kramp. Jacobson werkt met zwart-witcontrasten. Tegenover zijn larger than life weduwe plaatst hij een man die nooit is getrouwd en zich het liefst zou verstoppen voor de wereld.

Dwalingen

De schrijver wacht tot bladzijde tweehonderd voor hij de twee laat kennismaken. Ze houden lange conversaties in Regent's Park. Beryl heeft Ephraim gekend, Shimi's enige, inmiddels overleden broer, met wie hij een moeilijke band had.

De titel van het boek suggereert dat dit een verhaal wordt over liefde op latere leeftijd en in zekere zin is dat ook zo. Toch is Jacobson meer geïnteresseerd in het verleden van zijn personages. Ze zitten het eindeloos om te ploegen. Tot uitspattingen komt het niet tussen de twee - Shimi is er het type niet voor. Danig getraumatiseerd is hij door een incident uit zijn kindertijd dat hij geen frivoliteit aan de dag kan leggen. Beryl, voor wie mannen altijd in zwijm vielen, vindt dat juist interessant aan hem.

Het is genieten van Jacobsons lange, sierlijke zinnen en van zijn absurde observaties. De auteur schrijft met scherpte over ouderdomskwalen en de dwalingen van het geheugen. Minder aantrekkelijk zijn de portretten van Beryls buitenlandse hulpjes ­- dat Beryl vooroordelen heeft tegenover de twee past bij haar karakter, maar een scène waarin de hulpjes buiten Beryls hoorafstand kibbelen is al te flauw.

De toon van Leef een beetje! is bitterzoet. De hoofdpersonen lonken naar een verleden waarin sprankelende conversatie belangrijk was - van de jeugd met hun gebrekkige gevoel voor ironie moeten ze niets weten. In de tweede helft van het boek wijden de negentigers zich dan ook volop aan die kunst van het converseren. Ze tasten naar herinneringen. Shimi, die zich meer kan herinneren dan hij wil, moet er geen moeite voor doen. Beryl vindt langzaam toegang tot de beelden uit haar kindertijd.

Na Pussy, zijn matige Trump-parodie, is dit boek vintage Jacobson: gedetailleerd, excentriek, met weinig verwikkelingen. Op vlotheid en toegankelijkheid zullen we deze schrijver nooit kunnen betrappen en dat is maar goed ook.

Vertaald door Peter Abelsen, Prometheus, 360 blz., 25 € (e-boek 14,99 €).Oorspronkelijke titel: 'Live a little'.

Masquer le texte

Elke dag kan haar laatste zijn. Nu ze ongeveer negentig is – een precieze leeftijd is op die leeftijd belangrijk noch welvoeglijk voor een dame – besluit Beryl Dusinbery, aka De Prinses, een lijst van haar minnaars op te maken. Hun alfabetisch gerangschikte bedprestaties moeten haar geheugen stutten, want dat hapert de laatste tijd. En in die rangorde moeten een paar vaders opgenomen worden – drie zonen heeft ze, naar het schijnt, en als er erfenissen verdeeld worden, dan kan ze maar beter de juiste bloedlijnen hanteren. Miss Dusinbery, weduwe van beroep, brengt de rest van haar oude dag door met het sarren van haar buitenlandse verzorgsters en het borduren van morbide spreuken.

Daar komt verandering in wanneer Shimi Carmelli traag maar zeker haar leven binnenschuifelt. Shimi geldt bij het lokale weduwenkransje als de laatste begeerlijke vrijgezel: altijd piekfijn gekleed, welbespraakt en, zeer belangrijk, nog steeds in het bezit van trilvrije handen. Inwendig gaat Carmelli gebukt onder een oude schaamte – iets met vrouwenlingerie – maar naar de buitenwereld toe pakt hij uit met zijn fenomenale geheugen en talent voor cartomantie. Met andere woorden: hij voorspelt de toekomst door kaart te leggen. Gezien de ouderdom van zijn clientèle, een stelletje bejaarden dat elke week bij de lokale Chinees samenkomt, is dat best een precaire bezigheid: je kunt niet veel grootse avonturen en nieuwe liefdes voorspellen als de dood je klanten in de nek hijgt.

Het is zijn dode broer Ephraim die nieuw leven door zijn verkalkte hart blaast. Ephraim blijkt de spil waarrond Carmelli en Dusinbery aan een krakerig rondedansje beginnen. Staat Ephraim op haar lijst? Veinst Dusinbery daarom vergetelheid wanneer ze samen met Carmelli op een bankje in het park uitrust van een rollatortochtje?

Howard Jacobson wordt soms gemakzuchtig als de ‘Engelse Philip Roth’ omschreven. Zeker, met zijn Amerikaanse collega deelt hij de spitse dialogen en het inzicht in diepmenselijke zielenroerselen, en er wandelt al eens een Joods personage over de pagina’s, maar het verschil zit hem in Jacobsons feilloze humor. Zijn romans hebben altijd een vrolijke ondertoon, wars van doemdenkerij. Ook in Leef een beetje! wordt duchtig gespot met de dood en de voorafgaande ouderdom, zonder dat het sarcasme een teder liefdesverhaal in de weg staat.

Lachen met bejaarden en hun kwaaltjes, dementie en een haperende prostaat incluis, voor één keer mag het. Zij het niet te luid, want als alles goed gaat, staat het ons ook te wachten.

 ***

Prometheus (originele titel: Live a Little), 358 blz., € 24,99.

Masquer le texte

Beryl Dusinbery heeft een leven achter de rug met veel minnaars. Ze leeft op haar negentigste jaar in een groot appartement en heeft een haat-liefdeverhouding met haar zoons en haar twee verzorgsters, de Oegandese Euphoria en de Moldavische Nastya. Shimi Carmelli is vrijgezel gebleven maar wordt gekoesterd door vijf weduwen die hij bij tijd en wijle de kaart leest. De twee, de een schaamteloos, de ander schaamtevol, ontmoeten elkaar op de crematie van Shimi's broer, met wie hij geen contact meer had. Zij echter kende de overledene maar al te goed. In scherpe dialogen ontdekken de twee elkaar. De toon in het boek is ironisch en soms sarcastisch. Hier geen zielige oudjes, maar ouderen die lak hebben aan het verval. Het boek zal niet iedereen bevallen. De humor is vaak grof, het joodse milieu vervreemdend. Een andere kijk op de ouderdom. De Britse schrijver won eerder de Man Booker Prize.