Klassiek begint een recensie of interview over Zadie Smiths nieuwe boek met opmerkingen over haar schoonheid, de roem die haar als jonge debutante ten deel viel en de ambivalente relatie die ze met haar publieke persona heeft. Van de weeromstuit is 'de blik van buitenaf' een thema in haar werk. Hoe laat je jezelf niet reduceren tot een mening uitgedrukt in 140 tekens of tot een makkelijk verkoopbare pitch als 'het gezicht van een generatie!'? De vraag is ook van toepassing op onze steeds veelkleuriger en gelaagder wereld, die Smith incarneert (een zwarte moeder, een blanke vader, opgegroeid in een Londense achterstandsbuurt, nu docent en schrijfster in New York). Je kunt er honderden bladzijden over schrijven en dat doet ze dan ook. In essays maakt ze zichzelf daarbij tot onderzoeksobject: haar eigen observaties, handelingen en milieu neemt ze genadeloos onder de loep. Een nieuwe compilatie zou volgend jaar moeten verschijnen. Ze denkt aan de titel Feel free.

In Swing time is een naamloze verteller aan het woord over haar vriendschap met Tracey, een buurmeisje met wie ze een passie voor dansen deelt. Beide hebben ze een zwarte en een blanke ouder. Ambitie, talent en hard werken bieden geen garantie op succes en ze verliezen elkaar een poosje uit het oog tot hun paden weer kruisen. Zadie Smith trekt je milieus en scènes in zoals zij dat zo goed kan, ze laat je meeleven met de personages, maar houdt je tegelijk op afstand, meer dan in haar vorige romans. De essayist in haar schemert vaker door. Een scène die racisme tussen verschillende minderheden blootlegt, is niet onmisbaar, maar voegt wel nog een toets toe aan de schaduwen en schakeringen die ze nastreeft in haar werk. Precisie en nuance, nooit te beroerd om haar eigen oordelen in vraag te stellen en te herzien. A work in progress, dat maakt het zo spannend om haar te volgen. Nooit af, maar wel altijd interessant en steengoed.

Vertaald door Peter Abelsen, Prometheus, 448 blz., 19,95 €. Oorspronkelijke titel: 'Swing time'.

Hide text

Smith, die al jaren in New York woont, maar haar romans nog altijd liever in Londen situeert, volgt het leven van de naamloze vertelster van het boek en Tracey. De twee meisjes – allebei met een donkere huidskleur en wonend in een sociale woning – leren elkaar in 1982 op dansles kennen, en zullen elkaar voor de rest van hun dagen blijven tegenkomen. Hun vriendschap, waarbij het wel heel moeilijk is om niet af en toe te denken aan de twee vrouwen die Elena Ferrante in haar Napolitaanse romans neerzet, is het hart van het boek en levert ook de beste scènes op. Tracey, die zichzelf wijsmaakt dat haar afwezige vader als danser voor Michael Jackson werkt, is degene van de twee die écht talent voor ballet heeft en daar ook verder in gaat. De vertelster, wier moeder een Jamaicaanse autodidact is die zichzelf zal opwerken in de Engelse politiek, zal altijd in andermans schaduw blijven.

Die schaduw blijft niet die van Tracey. Aimee, een wereldberoemde popster die waarschijnlijk ook opkijkt als iemand ‘Madonna’ zegt, neemt die rol over en stelt de vertelster te werk als haar persoonlijke assistente. Ze heeft geen leven meer buiten Aimee en moet mee naar Afrika wanneer de popster-filantrope daar een schooltje voor arme kinderen wil bouwen. Met die verhaallijn over een bekendheid, waar een mediageniek schandaal een einde aan brengt, wil Smith allicht het een en het ander zeggen over de celebritycultuur. Alleen is het moeilijk om over zo’n onderwerp, waar zovelen door geobsedeerd zijn, nog originele inzichten te presenteren.

Op het einde – Swing Time danst heen en weer tussen drie decennia – moet de vertelster weer verder met alleen zichzelf. Ze keert terug naar haar moeder, die ondertussen kanker heeft gekregen en zal sterven. Tracey, die zelf een zwaarlijvige moeder is geworden, woont ook weer in het appartementje waarin ze is opgegroeid.

Swing Time verscheen in dezelfde week als die waarin Donald Trump verkozen werd tot Amerikaans president. Zadie Smith beschrijft dezelfde wereld en raakt polariserende thema’s als ras, cultuur en eigenheid met haar elegante vingers aan, maar doet dat op een veel subtieler en genuanceerder manier dan de rauwigheid waarmee de politieke realiteit in kranten en op televisie wordt opgediend. Dat maakt van Swing Time een plezierige leeservaring, maar in de echte wereld raken zulke boeken nog maar moeilijk uit boven het gedruis.

****

Prometheus (originele titel: Swing Time), 450 blz., € 19,95.

Hide text

In 1982 raken twee meisjes van zeven uit een arme wijk in Noord-Londen met elkaar bevriend als ze aan de hand van hun moeder naar balletles gaan. Beiden koffiekleurig, hebben ze een witte en een zwarte ouder. De vertelster, een Jamaicaanse moeder, feministe die is gaan studeren en nu de wereld verbetert, en een witte vader die huisman is. Tracey heeft een dikke, witte moeder die weinig doet en een zwarte vader die verdwenen is. De meisjes willen danseres worden, maar alleen Tracey heeft talent en wordt later danseres in shows. Hun contact is dan al verbroken. De vertelster wordt, na een studie mediakunde en een toevallige ontmoeting, PA van de Australische wereldster Aimee en raakt betrokken bij de school die zij bouwt in West-Afrika. De belangrijke Engelse auteur (1975) debuteerde in 2000 met de bekroonde roman ‘Witte tanden’. Deze goed vertaalde vijfde heeft gemengdere recensies gekregen dan eerdere romans. Hij is zeker goed geschreven, boeiend en bespreekt veel kwesties, onder andere ras, sociale klasse, feminisme, maar het verhaal van de vertelster blijft vrij vlak en had zeker geïnspireerder kunnen zijn. Hide text