'Niemand heeft ooit een film gemaakt enkel over kleinigheden, over nutteloze dingen', zegt een personage tegen het einde van Natuurlijke roman van de Bulgaarse Georgi Gospodinov. Hij wil dat proberen: een boek schrijven over heel kleine dingen. Het leven vanuit het perspectief van de vlieg, vanuit pittenspuwende jongetjes in een kersenboom, vanuit een man over wie we niets weten dan dat hij met een schommelstoel op zijn rug door de stad loopt. Vanuit de details. Het is immers het kleinste dat het grootste kan baren; het begin dat het einde in zich draagt.

Waar begint iets (een scheiding)? Wat is er het eerst (kip, ei)? Kun je een boek schrijven dat louter uit beginnetjes bestaat? Zaden en pitten, vliegen, minuscule vleugeltjes en openingszinnen: Gospodinov zoomt in op het ogenschijnlijk perifere. In zijn schitterende, met de International Booker Prize 2023 bekroonde roman Schuilplaats voor andere tijden deed hij dat om het verleden te pakken te krijgen, in Natuurlijke roman, zijn debuut uit 1999 dat nu in het Nederlands is vertaald door Hellen Kooijman, om de blik af te leiden van dat wat te groot is om te bevatten.

Het huwelijk van de hoofdpersoon staat op springen ('Wij gaan scheiden' is de openingszin) omdat zijn vrouw zwanger is van een ander. Daarover schrijven is onmogelijk, het is het proberen, het omzeilen, dat uiteindelijk het verhaal van verdriet en onvermogen vertelt. 'Een man probeerde te praten over zijn mislukte huwelijk, en de roman draaide om de onmogelijkheid om over die mislukking te vertellen' staat er op zeker moment: dat is Kafka en zijn verhaal Het hol dat zichzelf ondergraaft.

Er echoën sowieso vele andere West-Europese schrijvers in het boek en ook dat niet door grote analogieën, maar door kleine, nauw waarneembare verwantschappen. Het verzwijgen van George Perec, het zoet-melancholieke rondzwerven van Bohumil Hrabal, het in kaart brengen van de krankzinnigste details van Flauberts Bouvard en Pechuchet, het beklemmend surrealisme van Kafka: Gospodinov schrijft een permeabel soort proza waar zowel het werk van die andere schrijvers als het leven zelf doorheen kiert. Permeabel is ook de hoofdpersoon, die het ene moment de man met schommelstoel ziet lopen en hem het volgende moment zelf is.

Waar Gospodinov zich in Schuilplaats voor andere tijden al toonde als lijstjesliefhebber doet hij dat nu weer, bijvoorbeeld in terugkerende passages over Linnaeus' classificatiesysteem. En tegenover alles dat te maken heeft met beginnen staan scènes en opsommingen over eindes en het onzichtbare, van God tot stront, inclusief het verlangen naar een allesomvattende Grote geschiedenis van het toilet. Terwijl de roman fragmentarisch en associatief is, heeft hij een stuwende opbouw met een onmiskenbare, zij het fluïde plot die je pakt en waarbij je als vanzelf begaan raakt met het verspringende personage.

Het is Gospodinovs literaire vernuft dat deze Natuurlijke roman wonderlijk licht maakt. Een overvol, maar doorschijnend boek, vliegvleugelig.

 

Een vindingrijke, literaire roman over huwelijksproblematiek en ontrouw. Een man probeert op obsessieve wijze in het reine te komen met zijn afbrokkelende huwelijk en de ontrouw van zijn vrouw. De roman is gefragmenteerd geschreven en combineert verschillende verhaallijnen, overdenkingen, en uitweidingen over onder andere de geschiedenis van het openbaar toilet, de betekenis van graffiti, een meditatie over de relatie tussen bijen en taal, en een poging tot het schrijven van een roman met alleen werkwoorden. In beeldende stijl geschreven. Voor een breed tot literair lezerspubliek en lezers die openstaan voor onconventionele verhalen. Georgi Gospodinov (Jambol, 1968) is een wereldberoemde Bulgaarse schrijver, scenarioschrijver, en dichter. Hij schreef meerdere boeken. Zijn werk wordt in meer dan vijftien landen uitgegeven en won meerdere literaire prijzen, zoals de Askeer, de Ivan Nikolov Prize en de International Booker Prize 2023. 'Natuurlijke roman' werd oorspronkelijk gepubliceerd in 1999 en was Gospodinovs debuutroman.

Een redacteur ontvangt een manuscript: 'Een man probeert te praten over zijn mislukte huwelijk, en de roman draaide rond de onmogelijkheid om over die mislukking te vertellen. Hij was nogal doorgedraaid na hun scheiding. Nu was hij een aan lager wal geraakte zwerver, die in de wijk rondzwierf.'

Het blijkt een van de beste teksten die de redacteur ooit heeft gelezen. Maar als hij de schrijver een contract wil aanbieden, is de man spoorloos. Van lieverlee ondertekent de redacteur het contract dan maar zelf. En wat blijkt? Die redacteur heet Georgi Gospodinov, net als de verdwenen schrijver, en net als de schrijver van de Natuurlijke roman die we aan het lezen zijn.

Ook het debuut van de Bulgaarse schrijver Georgi Gospodinov is nu vertaald in het Nederlands, na De wetten van de melancholie, waarin hij herinneringen van onbekenden noteerde, en het gelijkgestemde Schuilplaats voor andere tijden.

Natuurlijke roman verhaalt niet alleen over een scheiding, maar waaiert uit naar allerlei vreemde thema's, zoals de rol van openbare toiletten, het gezichtspunt van de vlieg, de vraag naar het 'ik' en het verband tussen woord en ding. Ondanks die soms lastige thema's is het boek meeslepend, vooral dankzij de humoristisch-afstandelijke stijl.

Het spel met de identiteit van de ik-figuur houdt Gospodinov geen hele roman vol, dus bedenkt hij zijpaden. Zo vraagt hij zich af of het mogelijk is om een roman over enkel 'het begin' te schrijven, waarbij hij prompt het begin van een reeks beroemde romans aanhaalt en combineert: The Catcher in the Rye, Treasure Island en David Copperfield.

Even later bewandelt de schrijver weer andere paden. Zoals de geschiedenis van de toiletgraffiti, die getuigt van de vreemde drang om op het toilet - en uitsluitend daar - de nood te voelen 'om te publiceren'. Overigens waren openbare toiletten de enige plekken waar in Bulgarije tijdens het communisme geprotesteerd werd, oppert de schrijver. Nog een ander vrij abstract zijpad is de tuinman met de betoverde tuin, die brieven naar de VN schrijft met de vraag om de wereld te redden.

Ondertussen wordt ook het 'gewone' verhaal over de scheiding verder verteld en leren we de clou kennen: 'Je zag al best goed dat mijn vrouw zwanger was. Deze onschuldig klinkende zin krijgt een andere lading als ik jullie vertel dat.. hoe zal ik het zeggen... de auteur van deze zwangerschap niet ik was. De vader was iemand anders, maar zij was nog steeds mijn vrouw.'

Geleidelijk aan wordt de hoofdpersoon een schim van zichzelf. Ook zijn luxueuze schommelstoel verwordt tot een steeds krakkemikkiger gevaarte, en de Siamese kat op zijn schoot een uitgemergeld beest. Uiteindelijk schuift de zwerver in het café aan bij vrienden van weleer, die hem niet eens herkennen.

Gospodinov heeft bijzonder veel verbeeldingskracht en schrijft overtuigend. Hij schrijft hij niet enkel over postmoderne verwarring, maar ook over kleine levens van kleine mensen. Juist die anekdotes grijpen de lezer bij de keel. Zoals wanneer hij het over zijn gekke dorpsgenoten van weleer heeft: 'Ooit vond ik die verhalen grappig. Nu maken deze mensen, ze zijn nog in leven, mij zo verdrietig, zo intens verdrietig.'

Het zijn overdenkingen die van Gospodinov - zoals hij ook in zijn vorige romans bewees - de grootmeester van de weemoed maken.