Prille socialist, pacifist, eeuwige rebel én notoir homoseksueel. Maar ook: braaf getrouwd met de kokkin van zijn grootmoeder én bevriend met Vlaamse coryfeeën als Ensor, Streuvels en Conscience. Later plechtig gefêteerd met pompeuze literaire banketten en een Belgische Staatsprijs. Voor de schrijver Georges Eekhoud (1854-1927) was het een ware heksentoer om al deze obediënties in één borst te verenigen. Toch was de in Antwerpen geboren Franstalige auteur een taboedoorbreker. Met Escal-Vigor (1899) schreef hij de eerste roman waarin homoseksualiteit een positieve connotatie kreeg. In verhalen en romans als Kees Doorik (1881), Kermesses (1884) en La Nouvelle Carthage (1888) toonde hij al zijn voorliefde voor de Vlaamse havenarbeiders, paria's en Kempense boerenzonen. Het leverde Eekhoud de bijnaam de Belgische Maksim Gorki op, met tijdelijk literaire roem over geheel Europa. Nu is deze "zanger der verschopten en onterfden" bijna vergeten. Maar een rehabilitatie is aan de gang.

Dijkgraaf en boer

Met het nu door Katelijne de Vuyst in het Nederlands vertaalde Escal-Vigor (1899) verzeilde Eekhoud in woelig vaarwater. De roman over de (platonische) verhouding van dijkgraaf Henry de Kehlmark met de jonge boer Guido (die noodlottig afloopt) zal misschien geen rode oortjes meer opwekken, maar toen was een zo positieve benadering van homoseksualiteit redelijk schokkend. Burgemeestersdochter Claudie, met haar "prachtige lillende lijf", ziet haar plannen om de dijkgraaf in te palmen gedwarsboomd en neemt tempeestend revanche. Het is, schrijft vertaalster Katelijne de Vuyst in haar nawoord, "de eerste Franstalige roman waarin de mannelijke homoseksualiteit wordt beschouwd als een normale geaardheid, en waarin de geliefden vrijuit hun verdriet belijden omdat ze vanwege hun relatie, die ze zelf als legitiem en nobel ervaren, door de samenleving worden uitgespuugd."

Zelf hoopte Eekhoud dat Escal-Vigor "heel wat homogenische geliefden zou bemoedigen en verheffen, hen verzoenen met zichzelf." Hij haalde zich daarvoor wél een geruchtmakend assisenproces in Brugge op de hals wegens "schending van de goede zeden". Maar misschien ook omdat hij fel uithaalde naar de hypocrisie van de katholieke kerk. In binnen- en buitenland zetten schrijvers solidariteitsacties op het getouw en kreeg hij steun van onder meer Zola en Maeterlinck. Na heftige pleidooien van de socialistische senator en advocaat Edmond Picard werd Eekhoud vrijgesproken.

Escal-Vigor blijkt meer dan 110 jaar na dato verrassend leesbaar en met ongeziene overgave geschreven, al vergt het wel enige acclimatisatie. Eekhoud kleedt zijn verhaal over dijkgraaf Henry de Kehlmark en de tot een edelere persoonlijkheid omgesmede koewachter Guido aan met scheepsladingen symboliek en autobiografische verwijzingen. Alleen al de namen van de locaties zijn feeëriek en het landschap lieflijk: het eiland Smaragdis, het koninkrijk Kerlingelanda, het dorpje Klaarvatsch en de burcht Escal-Vigor. Maar onder deze schutlaag verschuilt zich een harde Antwerpse polderwereld, waarin de strijd tussen goed en kwaad op het scherp van de snee wordt uitgevochten. Het paradijs kan razendsnel veranderen in een hel. Op de kermis van Sint-Olfgar gaan alle remmen los en beschrijft Eekhoud hoe de "potige vrouwmensen" al hun duivels ontbinden.

Zintuiglijk

Niet alleen vanwege zijn geladenheid en maatschappelijke impact verdient deze roman een herontdekking. Eekhoud sprong immers consequent in de bres voor de uitgestotenen, zonder dat het pamflettair werd. Er is vooral zijn imposante, zintuiglijke proza, gloedvol vertaald door De Vuyst. Het is fijnzinnig maar evengoed robuust, puttend uit zowel Belgisch Franse als Vlaamse taaladers én met archaïsche ingrediënten. "Fauve et électrique", zoals Karel van de Woestijne het in zijn in memoriam over Eekhoud schreef. Verbaast het dat Hugo Claus brood zag in deze taal en in 1995 de roman met regisseur Harry Kümel bewerkte tot een (nooit gerealiseerd) filmscenario?

Georges Eekhoud, Escal-Vigor,

IJzer, 238 p., 17,50 euro.

Vertaling: Katelijne de Vuyst.

DIRK LEYMAN ■

Hide text

'Deze avond is opgedragen aan iedereen die gelooft in een toekomst met vrede en vrijheid. Jullie weten wie jullie zijn. Wij zijn één en wij zijn onstuitbaar.' De woorden van Conchita Wurst hadden het motto vanEscal-Vigor (1899) van Georges Eekhoud (1854-1927) kunnen zijn. De Oostenrijkse Eurovisiesongfestivalwinnaar houdt er sinds zaterdag honderdduizenden vrienden op Facebook aan over; de Franstalige Antwerpse schrijver die het in zijn roman opneemt voor homoseksuelen, kreeg in 1900 in Brugge een assisenproces aan zijn broek. De aanklacht viel noodgedwongen onder persdelicten, omdat homoseksualiteit in België niet strafbaar was, maar was duidelijk geïnspireerd door verontwaardiging wegens 'zedenschennis'. De socialist en atheïst Eekhoud was niet aan zijn proefstuk toe - hij had eerder al homoseksuele personages opgevoerd en stelde ze niet als ziek of misdadig voor. De procureur noemde hem een recidivist van de obsceniteit. Desondanks werd de schrijver vrijgesproken, ook al vanwege de openlijke steun van bekende Franse en Belgische collega's.

Het heeft gek genoeg meer dan een eeuw geduurd voor deze baanbrekende roman in Nederlandse vertaling verschijnt. Dankzij vertaalster Katelijne De Vuyst en de Nederlandse uitgeverij IJzer is het eindelijk zo ver. De Vuyst schreef ook een verhelderend nawoord dat de roman en de auteur situeert. Daaruit blijkt dat hoewelEscal-Vigor sterk autobiografisch is en de auteur een militante positie innam, hij nooit echt uit de kast kwam.

Utopie

Escal-Vigor vertelt het verhaal van de jonge dijkgraaf Henry de Kehlmark, die na de dood van zijn geliefde grootmoeder naar het Escal-Vigor, het kasteel van zijn voorouders op het eiland Smaragdis, verkast. Op de housewarmingparty voor de dorpelingen wordt hij verliefd op de boerenzoon Guido Govaertz, die hij als ziels- en lotgenoot onder zijn vleugels neemt en opvoedt. Een vrouw die Henry verafgoodt en ondanks alles toegewijd blijft, een op geld en wraak beluste potige afgewezen huwelijkskandidate, een kwaadaardige bediende, een verbeten dominee en een stoet eenvoudige anonieme lieden als figuranten maken de passionele cocktail compleet.

Tussen de personages weeft Eekhoud een web van intense relaties, van oprechte liefde en grenzeloos begrip tot onuitgesproken afgunst en ontspoorde hebzucht en wrok. Het duurt tot bladzijde 160 voor Kehlmark zijn coming-out doet, maar het is meteen ook een statement vanjewelste: de dijkgraaf ziet zichzelf niet (meer) als een zielenpoot en wil de liefde voor en van Guido ten volle beleven. Wat er ook gebeurt.

De oprechtheid van die wervende boodschap werd al door Eekhouds tijdgenoten erkend. In 1900 schreef de Franse Numa Praetorius in een analyse: Eekhoud 'heeft de homoseksuele liefde beschreven zoals ze werkelijk is: als een liefde die gelijkwaardig is aan de normale liefde, en die zich bijgevolg leent tot een poëtische en ideale weergave, een liefde die het net zo goed verdient door dichters te worden bezongen'.

Maar veel haalt de utopische gay pride inEscal-Vigor uiteindelijk niet uit. De symbolistische roman, die in een breder perspectief ook over de strijd tussen goed en kwaad gaat, eindigt in een doorgeslagen rituele zuivering met echo's van het Sint-Sebastiaansverhaal.

Theatraal

Het niet onverwachte slechte nieuws is datEscal-Vigor ondanks de ingenieuze opbouw, intussen vooral qua stijl gedateerd is: de bevlogen lyrische beschrijvingen van mensen en plekken en de hang naar Grote Gevoelens lijken niet meer van deze tijd.Escal-Vigor is erg theatraal en soms van bordkarton. Eekhoud is vooral op dreef als hij zinnelijk de mannelijke personages beschrijft; de vrouwen zijn meestal minder fraai - ze worden iets afstandelijker en soms denigrerend behandeld. De precieze plaats en tijd van de gebeurtenissen lijken er weinig toe te doen in dit schilderachtige, maar wrede sprookje voor volwassenen;Escal-Vigor heeft een universele roeping, hoewel sommige taferelen wel erg Vlaams bruegeliaans aandoen. Al bij al is de roman nu vooral relevant als tijdsdocument - om het bot te zeggen: voor de seks hoef je hem niet te kopen.

De vertaling vanEscal-Vigor is een late rechtzetting, een moedige beslissing die alle lof verdient - vandaar toch de vier sterren in deze recensie. Ze ontsluit verder het werk van een vergeten, maar authentieke Franstalige Vlaming die je in een adem met Maeterlinck en Verhaeren mag vernoemen. Maar voor alles is de roman van Eekhoud een echo uit een tijd dat ijveren voor gelijke rechten voor holebi's en tegen religieuze en andere maatschappelijke vooroordelen nog zeer riskant was. Daarvoor alleen al verdient hij een plaats in de bibliotheek van elke rechtgeaarde literatuurliefhebber. Dat morgen zonder slag of stoot in Brussel de Gay Pride-optocht door de straten trekt, is mede te danken aan pioniers als Georges Eekhoud.

GEORGES EEKHOUD

Escal-Vigor.

Vertaald door Katelijne De Vuyst, IJzer, 240 blz., 17,50 ?. Oorspronkelijke titel: 'Escal-Vigor'.

De auteur: Antwerpenaar die in het Frans schreef. Bewonderd door Oscar Wilde, André Gide en Jacob Israël de Haan.

Het boek: een roman met een pleidooi voor de (toen nog utopische) gelijke behandeling van homo's.

ONS OORDEEL: een gedateerd maar authentiek document.

¨¨¨¨è

Peter Jacobs ■

Hide text

Georges Eekhoud (1854-1927), moest in 1900 terechtstaan voor het assisenhof in Brugge omwille van zijn roman Escal-Vigor. Hem werd verweten te openlijk over de socratische liefde te hebben geschreven. Steunbetuigingen van schrijvers en andere personaliteiten leidden tot zijn vrijspraak. In zijn roman vertelt Eekhoud over de passie van dijkgraaf Henry van Kehlmark voor Guido, een jonge boer van wie hij de intelligentie en de smaak wil vormen in de zuiverste Griekse traditie. Eekhoud had al meer dan eens die ‘pedagogische eros’ en de homo-erotische liefde in zijn werk ter sprake gebracht, maar nooit had hij het zo direct en sereen gebracht als in Escal-Vigor. Vandaag de dag hebben we natuurlijk een andere directheid op het oog. De tijd van de homobeweging die een radicale bevrijding op het oog had ligt al enkele decennia achter ons. Overigens moet je dat thema in het geheel van Eekhouds maatschappijvisie zien. De schrijver stond dicht bij anarchistische denkers. Hij zou ook zijn consequent pacifistisch engagement nooit verloochenen. Bovendien is het aan zijn vertalingen te danken dat het Elisabethaanse theater bij Franse lezers geïntroduceerd werd. Eekhoud was dus wel meer dan een schrijver voor een homoseksueel publiek.
De vertaling door Katelijne De Vuyst is zonder meer sprankelend te noemen. Eekhoud hanteert in de beste negentiende eeuwse traditie een nogal zware taal. De vertaling is echter lichter, heel accuraat en behendig. De vertaalster koos voor een directere zegging, en maakt Eekhoud zo toegankelijk en meer dan lezenswaard voor een hedendaags publiek. Niet het minst door haar instructieve nawoord dat Eekhoud als mens en als schrijver contextualiseert.
Ofschoon de auteur dus een positieve inschatting aanhoudt van de relatie tussen Kehlmark en de bugelspeler Guido, blijft hun verhouding vanuit de buitenwacht in een taboesfeer gevangen. De plek ‘Escal-Vigor’, waar de dijkgraaf zich teruggetrokken heeft na de dood van zijn moeder, de douairière, blijkt zowel een wijkplaats als een oord waarop duivelse krachten losgelaten worden. Uiteindelijk zullen de dorpsbewoners de relatie van de dijkgraaf en zijn jongen met alle banbliksems overladen. De dood is in het verhaal ingeschreven als de uiteindelijke overwinnaar. Maar niet vooraleer Eekhoud een knap spel heeft gespeeld met zijn personages. De uitwerking van de vrouwelijke karakters heeft meer diepgang en psychologie dan die van hun mannelijke tegenvoeters. En het boek krijgt ook de allures van een ideeënroman, waarin verlichting het onderspit delft en obscurantisme triomfeert. Boeiend vond ik zeker ook het metatekstuele niveau, dat diepgang krijgt via enkele commentaren van de schrijver op zijn tekst en het aanwenden van legendes, mythes en de strenge voorschriften van het protestantisme. Escal-Vigor is een mijlpaal in de homo-erotische literatuur, en in die van België, waar Franse en Nederlandse schrijvers eigenlijk twee loten zijn (of waren?) aan dezelfde stam. Eekhouds Frans is weerbarstig en zelfs gekunsteld te noemen, wat geen negatieve epitheta moeten zijn. Dat Frans is misschien de uitdrukking van een cultuur die zich toch steeds weer vanuit een minderheidspositie met die van Frankrijk moest meten. Ten onrechte.
[Bart Vonck] Hide text

Dit is een symbolistische roman uit 1899 van Georges Eekhoud (1854-1927). De titel is vrijwel een anagram van Oscar Wilde, die het werk van deze Franstalige Vlaming waardeerde. In deze roman wordt voor een eerste maal in de Westerse literatuur empathisch en zonder vooroordelen over homoseksuele gevoelens geschreven. Een bijzonder document en tegelijk een boeiend verhaal. De jonge dijkgraaf Henry de Kehlmark keert eind 19e eeuw uit de hoofdstad terug naar zijn burcht Escal-Vigor op het schone eiland Smaragdis. Hij wordt verliefd op een jongen. Sociale verschillen worden genegeerd. Voor dergelijke zaken zijn de geesten nog niet rijp en familieleden en belanghebbenden keren zich tegen Henry en zijn vriend. Eén vrouw is er die onwrikbaar trouw blijft aan de dijkgraaf. Terwijl romans van het fin de siècle in de oorspronkelijke taal soms esthetiserend en daardoor wat gedateerd aandoen, zorgt de frisse en hedendaagse vertaling van Katelijne De Vuyst – van wie ook het instructieve nawoord is – ervoor dat de (hopelijk) gedateerde thematiek (Eekhoud kwam daardoor voor het gerecht) van deze roman dichtbij komt. Normale druk. Hide text